Няма сэнсу пісаць пра мінулае, казаў Джордж Оруэл, калі ты не гатовы распавесці пра тое, за што табе сорамна. Тут былі ўжо такія гісторыі, і будуць яшчэ – і ўсё ж няма ў маім мінулым эпізоду, які можна б было параўнаць з гэтым. Ён выклікае ў мяне складаныя пачуцці, ён выклікае боль і млоснасць, і я амаль нікому пра яго не расказваў. Тыя, каму расказваў, адводзілі вочы і прасілі не працягваць. І ўсё ж я напісаў назву – так што мне давядзецца распавесці да канца...
Панядзелак. Канец жніўня, чаканне другога курса універсітэта. Мы сустрэліся каля яе дома і селі ў прыгарадны аўтобус, які павёз нас па сухой пыльнай дарозе ў вёску пад Менскам. Гэта вядомая вёска, музей пад адкрытым небам; тут святкуюць Масленіцу, сюды водзяць замежнікаў. Тут добра, асабліва ў панядзелак – хаця б таму, што ў панядзелак музей не працуе. Каб патрапіць унутр, мы не сталі шукаць білетны кіёск (ён усё роўна быў зачынены) – мы ведалі іншы шлях. Мы прайшлі некалькі метраў убок і пералезлі праз драўляны плот, які даўно ўжо не рыпеў з прычыны волкасці і гнілога бярвення. Так мы апануліся ўнутры.
Я ведаў тут кожны дом, бо прыязджаў сюды са сваім школьным класам і прывозіў сяброў з Англіі. Млын, старая школа, сельская хата – уся гэта бутафорыя, пародыя на мінулае, да якога я не мог заставацца абыякавым. Наш вясковы дом даўно ўжо быў прададзены, і нешта цягнула мяне сюды, у гэтыя штучныя двары і трохметровыя калодзежы. На гэты раз, аднак, мы прыехалі не за гэтым. На гэты раз мы хацелі натрапіць на зацішнае месца, дзе нас не знойдуць нават тыя, хто не будзе шукаць.
У вёсцы было пуста. Цёплы летні дзень, магчыма, апошні за год – і вакол нікога. Толькі нашы крокі і палахлівыя свойскія птушкі, якія насцярожана гулялі па вуліцах.
Урэшце мы знайшлі тое, што шукалі. Зацішны дворык на ўскраіне вёскі – тут была тая самая павець, набітая саломай і сенам, аб якой я думаў. Сена, разадзьмутае цёплым надвор'ем, амаль дакраналася даху павеці, і ўсё ж калі мы ляглі на яго, калі прыціснулі сваёй летняй стомленасцю, з'явіліся гэтыя запаветныя метр ці паўтара. Цішыня была дасканалай, абсалютнай – і кожны подых, кожны рух выдаваў нас свету... У нейкі момант побач з намі прайшоў чалавек, працаўнік музея, і мы затаілі дыханне. Ён прайшоў міма, і я адчуў моцнае біццё сэрца. Аднойчы ад сырога, прэлага сена стала цяжка дыхаць, і мы спусціліся ўніз.
Унізе, на лаўцы, стаяла труна. Паўгадзіны таму, калі мы толькі зайшлі ў гэты двор, я не заўважыў яе. Цяпер жа я адчуў устойлівы пах маладога дрэва, які пераносіў мяне ў дзяцінства. Мы селі на траву. Яна дастала фотаапарат, а я дастаў кнігу. У той час я быў захоплены Фолкнерам – вывучаў свет Йокнапатофы і перачытваў бясконцыя сказы раманаў «Шум і лютасць» і «Святло ў жніўні». Цяпер жа я чытаў «Авесалом, Авесалом!» – верагодна, самую складаную і непраходную кнігу Фолкнера, якая, аднак, прыцягвала мяне мовай і прысутнасцю персанажа па імі Квенцін Компсан.
– Я пачытаю табе, – сказаў я, і яна пагадзілася.
Пачаўшы чытаць, я агледзеўся па баках і яшчэ раз звярнуў увагу на труну. Вярнуўся да кнігі, аднак не здолеў скончыць нават адну старонку. Адчуўшы прыліў шалёнай эйфарыі, я раптам вырашыў, што буду чытаць кнігу лежачы там. Лежачы ў труне. Гэтая вар'яцкая ідэя ўелася ў галаву, і я ўсё ніяк не мог ад яе адкараскацца. У рэшце рэшт, я падняўся з травы, прайшоў да лаўкі і залез наверх. Я лёг у труну, выцягнуў рукі і пачаў чытаць. Цяжкія, бясконца доўгія ангельскія сказы і аднойчы, здаецца, пстрычка фотаапарата. Хуткая пстрычка, аднак унутры нешта пачало адбывацца. Я не зразумеў. Я працягваў чытаць уголас, нават не падазраючы, куды прывядзе мяне гэты момант. Забываючыся, што ёсць рэчы, якія рабіць нельга. Не таму, што верыш ці не. Не таму, што ёсць на тое нейкая прычына. А проста нельга.
Праз тыдзень я аказаўся на аперацыйным стале. Без прычыны, без болю, без папярэджання. Вакол бегалі лекары, запускалі ў мяне доўгія інструменты і разглядалі нейкія здымкі. Мужчына ў бела-зялёным адзенні сеў побач і сказаў, што мне патрэбны пераліванне крыві і тэрміновая аперацыя. «Ты можаш памерці», сказаў ён. «Тое, што ў цябе ўнутры... Гэта вельмі небяспечна».
