Мы вярталіся дадому з Пагоста. Мы вярталіся з могілак, дзе быў пахаваны мой прадзед Ісаак. Той самы, які быў нечым накшталт сямейнай легенды. У 1913 годзе ён быў адным з тых, хто сеў на параход «Адрыятык» і адправіўся ў Амерыку ў пошуках новага жыцця. Паводле партовага рэестра, ён прыбыў у Манхэтэн з Ліверпуля 28 жніўня 1913 года. Зусім нядаўна яму споўнілася 19 год. У яго кішэні было 25 даляраў, і пасля Нью-Ёрка ён збіраўся ехаць у Канэктыкут. Стрыечны брат асеў ў Амерыцы, а Ісаак вярнуўся дадому, дзе заставаўся да самай смерці, жыў звычайны жыццём і любіў паўтараць ангельскае слова money (ён вымаўляў яго прыкладна так: «мані»). Упершыню ў жыцці я пабываў на яго магіле, ад якой захаваўся толькі невыразны вобраз сіняй агароджы і калючыя галінкі акацыі.
Вёска Пагост знаходзілася на самым поўдні краіны (я пішу «знаходзілася», таму што пасля двух гадоў жыцця ў эміграцыі цяперашні час перастае значыць тое, што значыў калісьці), і перад намі лунаў доўгі шлях дадому. Наглытаўшыся сухога дарожнага пылу, мы селі нарэшце ў аўтобус, які павінен быў завезці нас назад у Менск. Аўтобус быў маленькім, з незвычайным размяшчэннем сядзенняў: дзве вузкія лаўкі, якія глядзелі адна на адну з процілеглых канцоў салона. Сядзець было горача і няёмка – люка не было, вокны не адчыняліся, нас увесь час штарміла і кідала ў розныя бакі. Кідала так, што я баяўся за косткі і ўнутраныя органы, гатовыя ў любы момант разарвацца ці змяніць звыклае размяшчэнне.
Аўтобус часта спыняўся, каб падабраць новых людзей і выпусціць старых. Прыпынкі гэтыя былі неабходныя яшчэ і таму, што давалі магчымасць удыхнуць паветра, якога так не хапала ўсярэдзіне. І вось у нейкі момант мы спыніліся ў невялікай вёсцы і забралі трох чалавек – дзвюх дарослых жанчын і адну дзяўчыну. Яны селі насупраць нас, і я застыў у захапленні. Увесь аўтобус застыў перад маімі вачыма – увесь аўтобус і ўвесь свет. Я глядзеў на гэтую дзяўчыну ды ўсведамляў, што нічога больш прыгожага не бачыў ніколі ў жыцці – і, магчыма, ніколі ўжо не ўбачу. Аўтобус перастаў кідацца і падскокваць увесь той час, што я быў захоплены яе авальным тварам, адхіленым позіркам і цёмнымі валасамі, сцягнутымі шырокай гумкай. Мне падабалася яе ружовая майка з дурным малюнкам, яе кароткія джынсавыя шорты і загарэлыя ногі. Мне падабаліся яе старыя, стаптаныя красоўкі. Мне падабалася нават тое, што яна ні разу не паглядзела ў мой бок і толькі сарамліва, напаўпаварота разглядала пыльную шыбу аўтобуса.
Я хацеў, каб яна ехала з намі да самага Менска, да той самай вуліцы, дзе быў мой дом. Кожны раз, калі здараўся прыпынак, сэрца пачынала біцца мацней, і я баяўся, што гэта канец. Яна выйдзе, і я больш ніколі яе не ўбачу... І ўсё ж у патрэбны момант сэрца не паспела перастроіцца, не паспела выскачыць ці закрычаць, таму што за некалькі хвілін да нейкай богам забытай вёскі яна раптам павярнулася ў бок кіроўцы і сказала :
– Спыніце ў К.! Мне трэба сысці.
Усё знікла ў адзін момант – і не таму, што яна выходзіла тут, у лясной глушы далёка ад Менска. А таму, што яе голас аказаўся такім звычайным. Якім вульгарным быў яе тон. Якім няправільным было гэта «сысці». Якімі грубымі былі яе рухі, калі яна пачала прабірацца да дзвярэй. Якімі былі яе зубы.
У той час я часта думаў пра свайго прадзеда. Глядзеў на фатаграфію, на якой ён стаяў у квітнеючым двары, ужо пасля Амерыкі, і думаў: навошта ён вярнуўся? Чаму не застаўся там, чаму адмовіўся ад мары, якая прымусіла яго аднойчы сесці на гэты шматдзённы параход з Ліверпуля ў Манхэтэн? Пабываўшы нарэшце ў Нью-Ёрку, я напісаў аб Ісааку апавяданне – там шмат домыслаў і здагадак, аднак я так адчайна спрабаваў растлумачыць сабе гэтае вяртанне. Як бы там ні было, з моманту напісання апавядання я захоўваю ў тэлефоне чорна-белую фатаграфію таго самага карабля – з чатырма мачтамі, з велізарнымі дымлівымі трубамі пасярэдзіне... А калі казаць пра дзяўчыну, якую я ўбачыў аднойчы у салоне аўтобуса, які рухаўся з могілак у вёсцы Пагост, дзе пахаваны Ісаак, то яна пакінула след. Няроўныя зубы прыгожай дзяўчыны – няўжо існуе нешта больш цудоўнае і сэксуальнае за гэта?..
