Аповед дваццаць сёмы. Мяснік.

Я быў закаханы ў рукі мясніка. Ён стаяў за шклянымі дзвярыма непадалёк ад мяснога аддзела і разбіраў тушы жывёл. Тушы віселі за яго спіной, і час ад часу ён браў адну з іх, кідаў на стол і даставаў нажы. Нажоў было некалькі, рознай формы і даўжыні, і з кожным ён упраўляўся так умела і так нязмушана, што я толькі зачаравана глядзеў і спадзяваўся, што маці затрымаецца, і я правяду ў краме цэлы дзень.

Насамрэч, так шмат адбывалася за час гэтых бясконцых чаканняў. Аднойчы бабулька гадоў васьмідзесяці выйграла плюшавую цацку даўгавухага зайца ў папулярным аўтамаце з рабатызаванай рукой і доўга яшчэ размахвала ім перад тварамі дзяцей-няўдачнікаў. Аднойчы чалавек разбіў вялізны чайны сервіз. А аднойчы бяздомны мужчына выцягнуў са шкляной вітрыны пакет малака і непрыметна паклаў яго ў сваю торбу. Зачараваны і крыху ўстрывожаны ўбачаным, я стаяў у поўным здранцвенні, пакуль з-за калоны не паказалася жанчына ў белым халаце, не дастала пакет з торбы мужчыны і не накрычала на яго так, што ён спалохана пабег прэч. І ўсё ж лепш за ўсё я памятаю мясны аддзел у краме «Брэст».

Я любіў не толькі рукі, але нават твар вялізнага чалавека ў белым фартуху з чырвонымі разводамі. Гэты добры твар, які дрэнна спалучаўся з імклівымі і жорсткімі рухамі нажа. Часам ён падымаў вочы ўгору і заўважаў маю прысутнасць. Я бляднеў і спяшаўся адвярнуцца, аднак ён усміхаўся і працягваў разбіраць мяса. Ён выкрываў тушы, зразаў лішняе, сек на кавалкі. Бясформеннае, страшнае мяса ператваралася ва ўсё тое, што ляжала пад шкляной вітрынай і цягнула сюды ўсіх гэтых людзей. Яго вялізныя белыя рукі нібы прамаўлялі загаворы, і мяса паддавалася і раставала на стале. Памятаю, як моцна я ненавідзеў тыя моманты, калі яго не было ў краме ці калі яго адцягвалі занудлівыя жанчыны ў халатах. Яшчэ я не любіў, калі мяса падала на падлогу, і ён выкідваў яго ў смеццевы кошык пад нагамі.

А потым, у вёсцы, забілі свінню. Насамрэч, гэта павінна было здарыцца ўжо даўно, аднак чалавек усё не прыходзіў. Што гэта быў за чалавек, я не ведаў, але я баяўся яго. Ён не прыходзіў, калі часам раніцай чуўся рэзкі ўдар сякеры, і я знаходзіў пёры і кроў непадалёк ад куратніка. Аднак ён павінен быў з'явіцца на досвітку на гэты раз – і я так спадзяваўся, што не ўбачу яго.

У тую раніцу імжэў змрочны летні дождж, і я вырашыў заставацца пад коўдрай даўжэй. Тым больш, што я не ведаў, якая была гадзіна, а чалавек той мог знаходзіцца на заднім двары нашага дома. І ўсё ж мне моцна хацелася піць, і таму я ўстаў і прайшоў на кухню. Аднак я не паспеў падысці да крана, таму што міма мяне прайшоў нехта з эмаляваным белым кубкам, да краёў напоўненым бардовай вадкасцю. Я не бачыў твару – я памятаю толькі чорную патыліцу. Памятаю, як ён стаяў перад ракавінай і піў тое, што было ў кружцы. Выпіўшы адным зацяжным залпам, ён набраў халоднай вады і выпіў яшчэ і ваду. А потым сышоў, і нават не заўважыў мяне. 

Падышоўшы да ракавіны, я ўбачыў чырвона-ружовыя плямы, і галава закружылася... Да горла падступіла нешта кіслае, і я так і не адважыўся адкрыць кран. Я быў упэўнены, што з яго пальецца гарачая кроў.

Аповед дваццаць шосты. Мастак.

Уздоўж вуліцы цягнуліся сумныя крамы з назвамі, якія ўсялялі ў цябе пачуццё безвыходнасці. «Юбілейная». «Хлеб». «Кулінарыя». Да іх павольна пад'язджалі мужчыны з прышчэпкамі на штанах. Яны пакідалі ровары каля ўвахода і, заходзячы ўнутр, адчувалі задушлівы пах цішыні і застою. Уваходзілі жанчыны са старамоднымі анучнымі торбамі, маленькімі, але гатовымі змясціць увесь свет. Уваходзілі дзеці, якія будуць чакаць бацькоў ля маразільных камер з пламбірам. Я, напрыклад.

Была марозная раніца ў пачатку зімовых канікулаў, і мы прыйшлі ў краму «Юбілейную» ў самым канцы вуліцы. Ратуючыся ад холаду, я стаяў унутры, выбіраў марожанае і чакаў маму. Гэта быў шчаслівы час, таму што наступалі святы, і школьныя канікулы мусілі скончыцца толькі ў наступным годзе – і ўсё ж настрой быў скампраметаваны тым, што мама ўсё не вярталася. Да таго ж унутры быў пэйны дыскамфорт. У нейкі момант я павярнуўся і ўбачыў адчыненыя дзверы. Адшукаўшы прычыну дыскамфорту, я ўтаропіўся на п'янага чалавека, які стаяў у шкляных дзвярах. У адну секунду я забыўся пра марозіве і пра зімовае паветра – перада мной адбываўся цуд.

На ганку крамы стаяла крэсла, якое трымала шкляныя дзверы і прапускала марознае паветра ўнутр. Хістаючыся ўсім целам і хапаючыся за гэтае крэсла, п'яны чалавек адчайна спрабаваў захоўваць раўнавагу. У яго правай руцэ быў пэндзлік, які час ад часу ён змочваў у слоіку чырвонай фарбы на крэсле. Потым ён паднімаў руку ўверх, падносіў да шкляных дзвярэй і пісаў на ёй «З Новым Годам!» Без усялякіх трафарэтаў і лінеек, ён выводзіў ідэальна роўныя літары чырвонага колеру. Я не мог адарвацца. Я глядзеў на тое, што адбывалася так, нібыта гэта было нейкае чарадзейства. Верагодна, гэта і было чарадзнейства – паколькі нічога прыгажэйшага я не ўбачу ўжо ніколі ў жыцці.

Калі ён узяўся за год (здаецца, набліжаўся 1996), зоркі і стужкі, я адчуў новы дыскамфорт. На гэты раз мама цягнула мяне за руку і аб нечым прасіла. Казала, што трэба сыходзіць, што нас чакаюць дома... А я супраціўляўся, я хацеў застацца ў краме і даглядзець гэты цуд да канца.

Пасля гэтая сцэна прывяла да дзіўнага захаплення, ад якога я не магу адкараскацца і сёння. Заўважаючы людзей у розных краінах, я мяняю іх месцамі. Я мяняю горад і нават дату нараджэння. Я мяняю абставіны жыцця. Я дамалёўваю папулярнаць і славу. Што яшчэ? Вусы, бараду і прыналежнасць да іншай культуры. Я шукаю Пікаса без таленту і часу пісаць карціны, і я шукаю апошняга жабрака, які змог бы намаляваць «Хлопчыка з трубкай». І часам, здаецца, знаходжу. Ці аказваецца такі свет іншым? Я не ведаю. Але гэта свет, які я люблю ўяўляць і які бачу ўсё больш выразна.

Аповед дваццаць пяты. Віно.

Той дзень нараджэння сцёрся ў памяці, як і большасць дзён нараджэнняў, аднак я добра памятаю віно. Рубінавае, недаступнае, салодкае – у нейкі момант яно апынулася ў маім келіху. Я асцярожна паглядзеў па баках: віно, мне? Усё гэта сапраўды адбываецца са мной? У рэшце рэшт, мне было адзінаццаць гадоў, і гранатавы сок у вінным келіху быў тым максімумам, на які я мог разлічваць. Аднак я не быў дома, і гэта быў не мой дзень нараджэння. Я адпіў віно і адчуў пякучае трапятанне ў галаве і на дне страўніка.

Яго звалі гэтак жа, як звалі мяне, і адно гэта рабіла нас сябрамі. Мяне заўсёды прыцягваў яго дом – вялізны, белы, ён стаяў побач са стадыёнам. Мне падабалася лёгкасць, з якой яго сям'я ставілася да мяне. Падабалася тое, што знешне мы былі такія падобныя. Падабаўся таксама яго старэйшы брат, у якога былі закаханы ўсе дзяўчаты навокал. Мы былі сябрамі адно толькі лета, на працягу якога гулялі ў футбол і кралі зялёныя яблыкі, аднак сяброўства гэтае пакінула след.

Я памятаю, напрыклад, футбольны матч у ліпеньскі поўдзень, пасля якога ён упершыню запрасіў мяне ў сваю хату. Я так доўга марыў пабываць там, і вось зараз мы прайшлі па цьмяных прахалодных пакоях і ўвайшлі ў залу. У нейкі момант я сеў на канапу і адчуў гэты асаблівы пах новага дома. Адно тое, што пах гэты так моцна адрозніваўся ад паху маёй хаты, падалося мне нейкім цудам. І ўсё ж так моцна хацелася піць. Тады ён выйшаў з кухні з чаркай, напоўненай вадой. Яго рука дрыжала, ён баяўся праліць, і аднойчы я выхапіў чарку з яго рук і, паднёсшы да сухіх вуснаў, апёк язык і ўсё, што было ўнутры.

Мы перасталі быць сябрамі так жа лёгка, як сталі імі. Памятаю, што да канца лета, у часы збору кветак ліпы, яго старэйшы брат катаў мяне на сваім ровары. Ён саджаў мяне перад сабой, на раму, і ехаў з хуткасцю святла. Яго звалі Саша, і ён ніколі не гуляў у футбол. У яго былі доўгія валасы, і ў яго дыханні (якое я адчуваў увесь той час, што мы ехалі на ровары) быў грахоўны пах памады і цыгарэт. Мяне вабіла гэтая дзіўная дабрыня, з якой ён катаў мяне па дварах і па стадыёне – часам ён спрабаваў напалохаць мяне вар'яцкай хуткасцю, аднак я добра ведаў, што са мной нічога не здарыцца.

І ўсё ж свабода, якая зыходзіла ад вялізнага белага дома на краі стадыёна, неўзабаве знікла. Усе сталі абыходзіць той дом, і мы больш не кралі яблыкі і не каталіся на ровары. Аказалася, што за адну ноч Саша і яго сябры збілі чалавека, скралі аўтамабіль і здзейснілі некалькі іншых злачынстваў, пра якія нам не ніхто не адважыўся распавесці. Памятаю, што аднойчы я размаўляў пра гэта з дзядулем, і ён сказаў, што Саша атрымаў пятнаццаць гадоў. «Пятнаццаць гадоў!» усклікнуў я, ледзьве разумеючы, што гэта значыць. «І што ж будзе праз пятнаццаць гадоў?» Дзядуля апусціў вочы і сказаў: «Нічога добрага. Чалавекам ужо не будзе». І мне стала вельмі страшна, і балючыя ўспаміны ўеліся ў памяць і ў маю скуру.

Я часта ўспамінаю той спякотны поўдзень, калі мы з сябрам зайшлі ў яго хату пасля футбольнага матчу. Справа ў тым, што я ўсё ведаў. Я ведаў, што ў чарцы была не вада. Я ведаў, што нельга. Я адчуў гэты мутны, цягучы пах бясколернага спірту, і ўсё ж я не адмовіўся і не выдаў яго дзіцячы жарт. У мяне была моцная смага. І потым, мне проста было цікава.

Аповед дваццаць чацвёрты. Шавец.

Машына... Машына была свабодай. Калі мы забіраліся на задняе сядзенне і заплюшчвалі вочы, то цалкам аддаваліся дарозе. Дарога несла нас наперад. Можна было прыдумваць гісторыі за каламутным шклом, а можна было высунуць руку і памацаць вецер. Машыну гэтую, вуглаватую таўрыю белага колеру, дзядуля адваёўваў з боем, і калі нарэшце атрымаў – стары сябар знік («рэўнасць», казалі суседзі), а бабуля прынесла шампунь і памыла яе ў двары дома. Ну а для нас машына была свабодай, і не было шчасця больш поўнага і сапраўднага, чым раптоўныя словы дзядулі пасля вячэры: «Дзеці, сядайце ў машыну, я буду вас катаць». І мы кружылі па незнаёмых мясцінах, ніжэй апускалі шыбы і адчувалі пах лесу.

А аднойчы дзядуля паглядзеў на мой футбольны мяч, збіты і змучаны за першы месяц бясконцай гульні, і сказаў: «Лёша, паехалі – будзем яго ратаваць».

І мы паехалі – удваіх, у невядомым кірунку. Больш за тое, дзядуля дазволіў мне сядзець на пярэднім сядзенні, што зрабіла гэтую паездку зусім ужо памятнай і асаблівай. Дзіўным было тое, што я паняцця не меў, куды мы едзем, і ўсё ж у нейкі момант дзядуля растлумачыў: «Мы едзем да майго знаёмага. Ён шавец, і ён палатае твой мяч».

Шавец жыў за царквой, у вялізнай драўлянай хаце, якая нагадвала замак. Памятаю, як дзядуля спыніў машыну ля высокага плота, і мы падышлі да зялёнай брамкі. Шавец чакаў нас. Высокі мужчына з чорнымі ад працы рукамі, які гатовы быў задушыць цябе голасам і ўсім сваім выглядам. Дзядуля прывітаўся, і шавец адказаў адборным матам, ад якога ў вачах у мяне пайшлі кругі. Калі мы зайшлі ў дом і селі на лаўку, матам загаварыў і дзядуля – дзядуля, які, я быў упэўнены, і слоў такіх не ведае. Зразумела, я ведаў выраз «лаяцца, як шавец», аднак я і ўявіць не мог, што фраза гэтая была настолькі літаральнай.

У нейкі момант я дастаў футбольны мяч (ці тое, што ад яго засталося) і кавалкі адарванай скуры, і дзядуля сказаў:

«Вось, купілі мяч, … тваю маць».

Шавец пачаў працаваць. Станок, пальчаткі, гарачы пах скуры. Размова абпальвала мой слых, і дыханне перахапляла ад разумення таго, што ўпершыню ў жыцці я знаходжуся ў сапраўднай мужчынскай кампаніі. Часам шавец звяртаўся да мяне, аднак я не паспяваў зрэагаваць, ды яму ўсё роўна не быў цікавы мой адказ. Часам дзядуля расказваў, што я лепшы футбаліст у свеце, і ў такія моманты я адчуваў сябе як у той раз, калі аднойчы да дзядулі ў госці прыйшоў стары прыяцель, і яны загаварылі пра мяне. «Вось, паглядзі – мой унук. На пяці мовах размаўляе». А я глядзеў на качак, якія гулялі ў двары, ды ледзь не самлеў: на пяці мовах! Я кепска ведаў ангельскую, а мяне зараз прымусяць размаўляць па-італьянску...

А потым, хвілін праз трыццаць, шавец аддаў мне мяч, і на стале з'явілася празрыстая бутэлька. Дзядуля папрасіў мяне пачакаць у двары, і раптам я зразумеў, што не вытрымаў мужчынскай кампаніі. У двары я стаяў каля веранды, якая шчыльна зарасла вінаградам, і разглядаў мяч. Празрыстая бутэлька, чорныя рукі, мат... І гэты мяч – зіготкі на сонцы, пакрыты скурай, ідэальна круглы. Зусім як новы.

Аповед дваццаць трэці. Марожанае.

Ніхто не любіў марожанае так, як любіла яго мая бабуля. Яна не прызнавала іншых дэсертаў, і марожанае магла есці ў любое надвор'е і ў любую пару года. У любых колькасцях. Так, сямейная легенда гаворыць аб тым, што аднойчы бабуля з'ела дзевятнаццаць пачкаў марожанага запар. Мільён разоў мы пыталіся ў яе: бабуля, ці гэта праўда? І мільён разоў яна адказвала: вядома, праўда.

Насамрэч, у нас не было прычын не верыць ёй. Бабуля любіла розыгрышы, часта жорсткія (некалі, будучы студэнткай, яна магла набраць у імбрычак халоднай вады і наліць гэтую ваду ў раскрыты рот захропшага суседа па інтэранту – па словах бабулі, храп імгненна спыняўся. У познія гады метады былі больш гуманныя: перад сном яна клала побач з сабой плюшавую цацку, і ў выпадку храпу запускала яе ў дзядулю, які спаў у іншым канцы спальні.) Увогуле, не было нічога дзіўнага ў тым, што бабуля магла здзейсніць што-небудзь падобнае.

Па словах маёй цёткі, усё адбывалася прыкладна так. Яны сядзелі на вакзале ў чаканні аўтобуса. Было горача, да аўтобуса было яшчэ шмат часу, і яны вырашылі з'есці пачак марожанага. Далей, як гэта звычайна адбываецца, адной пачкі падалося мала. Купілі другую. Потым трэцюю. Чацвёртую. Пятую. У нейкі момант цётка перастала ўдзельнічаць у эксперыменце, і толькі назірала. Аднойчы рот бабулі анямеў, і на дванаццатым пачку сценкі страўніка ператварыліся ў лёд. Былі моманты, калі бабуля пыталася: «Можа быць, усё?» Але цётка толькі пытала: «Апошні?» Былі моманты, калі цётка прапаноўвала спыніцца, але бабуля з'ядала чарговы пачак з падвоеным апетытам. У рэшце рэшт, было вырашана спыніцца на пачцы нумар дзевятнаццаць. Мы, якія любілі марозіва больш за жыццё (і якія памятаюць да гэтага часу, што сапраўдны пачак – гэта сто грам і ніяк не менш), слухалі ўсё гэта так, нібыта гісторыя гэтая была аб звышнатуральных здольнасцях. Магчыма, так яно і было.

Таму нічога дзіўнага не было ў тым, што калі я вяртаўся з першага футбольнага турніру ў сваім жыцці, і аўтобус спыніўся на ўездзе ў вёску, я перш за ўсё зайшоў у мясцовую краму і выдаткаваў частку заробленых грошай на сем пачкаў марожанага (для ўсіх, хто быў дома). Я добра памятаю адчуванне лёгкага, амаль бязважкага дзіцячага шчасця, калі я ішоў праз пустую ранішнюю вёску і ведаў, што марожанае не паспее растаць да таго моманту, як я вярнуся дадому... 

Аднак у пачках марожанага вымяраліся не толькі футбольныя перамогі. Так, я памятаю той дзень, калі дзядуля пачуў пра акцыю ў адной з мясцовых крам, дзе прапаноўвалі вялізныя грошы за кілаграм кабачкоў. Быў жнівень, і мы якраз рыхтаваліся збіраць ураджай; памятаю, як, набраклыя і пажоўклыя ад сонца, яны ляжалі на сухім пяску і бясконца спелі і пакрываліся жоўтымі плямамі. Яны былі мяккімі, поўнымі семак і вады – ніхто з нас не любіў іх. І вось у адной з мясцовых крамаў аб'явілі акцыю. Склаўшы некалькі ўраўненняў у розуме, дзядуля вырашыў, што да вечара мы станем мільянерамі. «Уяўляеце, колькі пачкаў марожанага мы зможам купіць?» спытаў ён. «Дзвесце?» выказаў здагадку я.

Такім чынам, мы зрэзалі ўсе кабачкі, што раслі ў агародзе, загрузілі іх у багажнік дзядулінай таўрыі, і паехалі ў краму. Я памятаю пякучую скураную абіўку сядзення, выпаленую сонцам, а таксама прадчуванне хуткага трыумфу. Здаецца, мы сабралі дваццаць ці трыццаць кілаграмаў кабачкоў і пакінулі частку даспяваць на сонцы. Заехалі ў двор крамы, дзе да нас выйшла жанчына ў шэрым халаце. Яна ведала дзядулю, і дзядуля з задавальненнем расказаў ёй аб тым, што яе чакае. Ён адчыніў багажнік, і жанчына разгублена агледзела кабачкі. «Ой не, ды што вы! Гэта ўсё не тое. У вас не цукіні, а кабачкі. Нам патрэбны тоненькія і цёмна-зялёныя, а ў вас зусім не тое. Я тут нават на жавальныя гумкі дзецям не набяру, не тое, што на марожанае...».

Шлях назад быў доўгім і бясконца тужлівым. Дзядуля маўчаў, а мы змрочна глядзелі ў акно. Мільянерамі мы не сталі, і не купілі дзвесце пачкаў марожанага, а ўвечары адкрылі багажнік і выкінулі кабачкі на сметнік за хатай.